استفاده ازظرفیت سرمایه گذاری خارجی می‌تواند به افزایش تولید ناخالص داخلی، درآمدهای صادراتی، درآمدهای مالیاتی و اشتغال منجر شود. همچنین با استفاده از سرمایه مستقیم خارجی می‌تواند به طور بالقوه به ابتکارات، افزایش بهره‌وری، افزایش درآمدها و مشاغل باثبات درکشور میزبان منجر شود.
سرمایه گذاری مستقیم خارجی در آسیای مرکزی در قیاس با سایر مناطق دنیا بیشتر بر منابع اولیه و خام متمرکز بوده است. مثلا بین سالهای 2008 تا 2016 سرمایه مستقیم خارجی صرف شده در آسیای مرکزی 18.2 درصد کل مجموع آن بوده است. درحالی که این رقم در آفریقای شمالی 26.8 درصد، در آمریکای مرکزی 36 درصد و در منطقه بالکان 47.2 درصد بوده است.
درسال 2017 اقتصاد قزاقستان که بزرگترین اقتصاد درمیان کشورهای 5 گانه این منطقه است، 60 درصد مجموع تولید ناخالص داخلی، 25 درصد جمعیت آسیای مرکزی را تشکیل می داد. در آن سال 70 درصد سرمایه مستقیم خارجی ورودی به منطقه توسط این کشور جذب شد. ازبکستان 16 درصد، ترکمنستان 8 درصد و قرقیزستان و تاجیکستان هرکدام 6 درصد سرمایه مستقیم خارجی را درآن سال جذب کردند.
به طورکلی عواملی همچون منابع طبیعی، بازارهای جدید برای بخش های غیرتجاری، ثبات سیاستهای اقتصادی کلان، حجم بزرگ بازارداخلی، نیروی کار ارزان، قابلیت بالقوه بخشهای اقتصادی و بهبود محیط کسب و کار مهمترین عوامل جذب سرمایه گذاران خارجی درکشورهای آسیای مرکزی به شمار می رود. رتبه قزاقستان درسال 2019 در زمینه فضای کسب و کار 25 بوده است که از دلایل اصلی جذب بیشترین سرمایه در این منطقه توسط این کشور محسوب می‌شود. اما نکته منفی سرمایه مستقیم خارجی این است که با توجه به اینکه بخش اصلی سرمایه آن به لحاظ اشتغال سرمایه محور است ، تاثیر آن دربعد بکار گرفتن نیروی انسانی ناچیزبوده است.
درهمین حال کیفیت سرمایه مستقیم خارجی هم مهم است. با اینکه جریان سرمایه مستقیم خارجی به قزاقستان به توسعه بخش انرژی و منابع طبیعی این کشور کمک کرده است، تاثیر مثبت آن در سایر بخش های اقتصاد قزاقستان محدود بوده است. مثلا بخش کشاورزی و صنایع کاربر بر سرمایه مستقیم خارجی کمتری را دریافت کرده اند. میزان سرمایه مستقیم خارجی در بخش های غیر مواد خام و طبیعی در قزاقستان بین سالهای 2008 تا 2016 میلادی 28.5 میلیارددلار بوده است.
از سال 2005 تا 2018 مجموع سرمایه مستقیم خارجی در قزاقستان بالغ بر 277 میلیارددلار بوده است. درسال 2017 هلند، آمریکا، سوئیس، روسیه ، چین، بلژیک و فرانسه بیشترین سرمایه ورودی خارجی به قزاقستان را در اختیار داشته اند. این کشورها درمجموع نزدیک به 80 درصد از مجموع سرمایه مستقیم خارجی در قزاقستان درسال مزبور را به خود اختصاص داده اند.
پنج کشوری که درسال 2019 بیشترین سرمایه گذاری مستقیم خارجی در قزاقستان را داشته اند به ترتیب هلند با 7.3 میلیارد( 30 درصد)، آمریکا با 5.5 میلیارد دلار (23 درصد)، سوئیس با 2.2 میلیارددلار(9.1 درصد)، چین با1.7 میلیارددلار (7درصد) و روسیه با 1.4 میلیارددلار (5.8 درصد) از کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی در قزاقستان را بوده اند.
نمودار 5 کشور اول سرمایه گذار مستقیم خارجی در قزاقستان در سال2019
(درصد از کل سرمایه گذاری)
براساس آمار منتشر شده از سوی کمیته آمار قزاقستان، در 5 سال گذشته یعنی بین سالهای 2014 تا 2019 بیشترین سرمایه گذاری مستقیم خارجی در این کشور مربوط به اتحادیه اروپا بوده است. براساس آمار مزبور، سایرسرمایه گذاران عمده از آمریکا و تعدادی از کشورهای آسیایی بوده اند که علی القاعده چین درمیان این کشورها قرار دارد اما در آمار منتشرشده زیر به طور مستقیم به این کشور اشاره نشده است.
جدول کشورها و مناطق سرمایه گذار در قزاقستان از سال 2014 تا 2019
(میلیارددلار)
| 2019* | 2018 | 2017 | 2016 | 2015 | 2014 | |
| 8/2 | 13/9 | 9/3 | 10/6 | 8/1 | 9/8 | اتحادیه اروپا |
| 4/2 | 5/3 | 3/7 | 3/4 | 2/8 | 4/2 | آمریکا |
| 4/4 | 1/6 | 1/3 | 0/9 | 0/6 | 1/8 | اتحادیه اقتصادی اورسیا |
| 1/1 | 6/3 | 9/3 | 6/3 | 3/9 | 8/1 | سایرکشورها |
*آمار سال 2019 مربوط به 9 ماهه اول این سال می‌باشد.
درسال 2017 بخش نفت و گاز 46 درصد، صنایع فلزی 22 درصد و بخش تجاری 15 درصد، به ترتیب بیشترین سرمایه مستقیم خارجی را جذب کرده بودند. به عبارت دیگر 83 درصد از مجموع سرمایه خارجی توسط این سه بخش جذب شده است. این گرایش از ابتدای استقلال قزاقستان تاکنون همواره وجود داشته است.
به موجب آمار منتشرشده از سوی بانک مرکزی قزاقستان در هفته اول آوریل سال جاری، بخش معدن 56.3 درصد از کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی را به خود اختصاص داده است. صنایع فلزی، تجارت، حمل و نقل و بیمه و خدمات مالی در رده‌های بعدی قرار داشتند.
طی سالهای 2016 تا پایان سال 2018 میزان جذب سرمایه مستقیم خارجی توسط قزاقستان به این شرح بوده است:
8.5 میلیارد سال 2016،
4.7 میلیارد دلار سال 2017،
3.8 میلیارد دلار سال 2018.
برای سال 2019 از سوی دولت قزاقستان آمار های متفاوتی ارائه شده است. براساس یکی از آمارهای ارائه شده میزان سرمایه جذب شده از سوی قزاقستان درسال 2019 حدود 25 میلیارد دلار بوده است.
سرمایه گذاری ایران در قزاقستان
ایران از بدو استقلال قزاقستان همواره رابطه خوبی با این کشور داشته است. با توجه به نیاز متقابل به محصولات دو طرف و نیز نظر به نیاز قزاقستان به مسیر ایران برای ترانزیت محصولات این کشور به کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس، انگیزه‌هایی برای سرمایه گذاری متقابل میان دو کشور وجود داشته است.
سایر موارد
بنا به ادعای اخیر قزاقستان آمار سرمایه مستقیم جذب شده دراین کشور از بدو استقلال تاکنون 350 میلیارددلار بوده است. لیکن بر اساس بررسی انجام شده از سوی یکی از موسسات به نام “مکروترند”مجموع سرمایه مستقیم خارجی جذب شده از سوی قزاقستان از سال 1992 تا پایان سال 2018 ، به حدود 155 میلیارددلار بالغ می‌گردد. این در واقع کمتر از نیمی از آماری است که عموما توسط مقامهای دولت قزاقستان در سالهای اخیر عنوان شده است. شاید یکی از دلایل اختلاف در آمار اعلام شده از سوی دولت قزاقستان درباره سرمایه مستقیم خارجی با آمار برخی موسسات پژوهشی بین المللی، تفاوت در نوع منابع مالی است که سرمایه درقالب آنها جذب شده است.
باوجود موارد مثبتی که درباره جذب سرمایه مستقیم خارجی توسط قزاقستان در این نوشتار بیان شد، عواملی منفی هم وجود داردکه نقشی بازدارنده برای جذب سرمایه خارجی دارد. یکی از عواملی که انگیزه سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای آسیای مرکزی از جمله قزاقستان را کاهش می دهد، سهم زیاد دولت در اقتصاد و فساد می‌باشد. کاهش کیفیت دارایی‌های بانک ها هم می‌تواند به کاهش انگیزه سرمایه گذاری خارجی کمک کند. مورد اخیر حداقل درباره 50 درصد از بانکهای قزقستان صدق می‌کند.
